De wissel tussen werkloos en langdurig ziek 

‘Op weg naar een half miljoen langdurig zieken’ stond geschreven in De Standaard van 29/01/’21. Ik was meteen klaarwakker. Met feitenmateriaal kreeg ik op indringende wijze zicht op de situatie op de Belgische arbeidsmarkt. Onderzoekers en onderzoeksjournalisten zijn krakken. Maar doen we tijdig iets met het materiaal dat voorhanden is? Of verzanden de acties nu eenmaal, omdat we in een complex landje als België wonen? Er is alvast werk aan de winkel voor RIZIV, RVA, VDAB, Mutualiteiten, de Vlaamse beleidsministers Werk en Welzijn en….De Werkplekarchitecten. Niet? 

De feiten. 

In 2019 waren er 459.561 langdurig zieken en 381.039 voltijds werklozen. We zien een dalende evolutie in het aantal werklozen en een stijgende lijn in het aantal langdurig zieken. Er wordt 9,3miljard euro besteed aan uitkeringen voor arbeidsongeschiktheid tegenover 6,5 miljard euro aan werkloosheidsvergoedingen. Er wordt gewezen op het fenomeen van de communicerende vaten: ingrijpen op werkloosheid heeft onmiddellijk effect op het stijgend volume langdurige zieken. Bijna 10% van de beroepsactieven is langdurig ziek. Mentale gezondheidsproblemen staan bij deze groep met stip op één (36% van de langdurig zieken). De Belgische arbeidsmarkt is een van de slechtste leerlingen op vlak van inclusie van mensen met een handicap en chronische ziekten. Tot daar de feiten. 

Lessen en kansen. 

Er zijn best wel wat lessen te trekken uit het curatieve optreden van RVA naar werkzoekenden. Een lik-op-stuk beleid (niet verschijnen op een afspraak met VDAB betekent schorsing van werkloosheidsuitkering) heeft onmiddellijk zichtbaar effect naar ziektestatuut met dikwijls een overstap naar de laatste welzijnsinstelling in het rijtje, het OCMW. Dag arbeidsmarkt. Weg van onder de radar van VDAB. Weg begeleidingskans, tenzij er via ESF-middelen opnieuw een activeringsactie wordt opgezet., maar dan moet er via gespecialiseerde actoren worden gezocht naar de ‘verdwenen’ doelgroep. 

Nochtans zijn er kansen, richting oplossing. Werk met positieve prikkels naar werknemers en werkgevers. Ontwikkel een aangepaste begeleiding naar een betaalde aangepaste job. Zet een snelle opvolging op voor wie ziek uitvalt. Met enkel controle artsen (en die moeten er hoe dan ook in voldoende aantal zijn) gaan we er niet komen. 

Gespecialiseerde Begeleidingscentra (GOB’s) hebben meer dan 35 jaar ervaring opgebouwd in de begeleiding van personen met een arbeidshandicap of een beperking. Blijkbaar zouden 1 op 3 van deze doelgroep kampen met langdurige ziekte. Terwijl de capaciteit van deze Werkplekarchitectenorganisaties  al twee jaar onderbenut blijft (76% in 2020), gezien een gebrekkige toeleiding van VDAB. Dé vraag is: wil de overheid echt investeren in deze mensen? Of wil ze enkel budgettair ingrijpen, ondanks het motto ‘opkomen voor de meest kwetsbaren’? 

Tegelijk zijn er zinvolle aanzetten gebeurd met de Rentree-dienstverlening door GOB’s, waarbij in de revalidatie van mensen, geconfronteerd met kanker, opnieuw begeleidingsstappen naar werk worden gezet. Een dienstverlening die conceptueel vatbaar is voor uitbreiding naar mensen geconfronteerd met re-integratievragen. 

Deskundigen waarschuwen dat het een werk van lange adem wordt, maar het is ook de moeite als we werk willen maken van een inclusieve samenleving en van inclusieve ondernemingen. Velen kunnen nu de handschoen opnemen op federaal en Vlaams niveau in het beleidsdomein werk,  welzijn en gezondheid. Ook de actoren in het werkveld, zoals De Werkplekarchitecten, hebben daar een uitdaging liggen, maar dan moet VDAB zich andermaal met hen niet verliezen in een zoveelste reorganisatie die enkel verwarring brengt in het werkveld en eigen gelederen. Mits samenwerking en gedurfde beleidskeuzes kan vandaag met de huidige voorziene middelen al veel worden opgelost.  

Bert Boone